کاربرد شاخص کیفیت خاک برای ارزیابی پتانسیل تولید مراتع

رشد گیاه در رویشگاه‌های طبیعی حاصل کارکرد عوامل مختلف زیستی می‌­باشد. از جمله موثرترین عوامل تاثیرگذار در پتانسیل تولید یک رویشگاه، خاک است که با تخریب آن حاصل­‌خیزی و پتانسیل مرتع کاهش می‌یابد. لذا پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه بین تولید و خصوصیات خاک مورد استفاده در محاسبه شاخص کیفیت خاک در دره شهدا به­‌عنوان نمونه­‌ای از مراتع نیمه­‌خشک کشور در استان آذربایجان غربی انجام شد. برای تعیین واحدهای کاری، نقشه چهار جهت اصلی و پنج طبقه شیب و پوشش گیاهی در محیط GIS در مقیاس 50000 :1، تهیه شد. ویژگی‌های شیمیایی و فیزیکی خاک از نمونه­‌های برداشت شده از عمق 30-0 سانتی­‌متری خاک سطحی و با انجام آزمایشات مورد نیاز تعیین شد. اطلاعات سطحی خاک با روش تحلیل عملکرد سرزمین (LFA) جمع­‌آوری و تولید کل، تولید گیاهان علفی و خشبی در زمان حداکثر گلدهی گونه­‌های غالب به­‌روش برداشت مستقیم، اندازه­‌گیری شد. موثرترین خصوصیات خاک بر تولیدات گیاهی با استفاده از روش تجزیه عاملی (PCA)، تعیین و با استفاده از رگرسیون چند متغیره گام به گام، روابط ریاضی بین تولید گیاهی و خصوصیات خاک به­‌دست آمد. نتایج نشان داد که در تعداد 28 واحدکاری، میانگین مقادیر شاخص چشم­‌انداز خاک برابر 0.8، شاخص پایداری برابر 76.9، شاخص نفوذپذیری 57.1 و شاخص مواد مغذی برابر 69.1 است. میانگین تولید کل 1535.24 کیلوگرم ماده خشک بر هکتار محاسبه شد. با روش تجزیه عاملی، تعداد سه بردار با داشتن شرط ریشه پنهان واریانس بالاتر از یک، حدود 78 درصد واریانس داده­‌ها را توضیح دادند. ‌در نتیجه متغیرهای لازم برای ارزیابی شاخص کیفیت خاک، درصد شاخص سازمان یافتگی، درصد شاخص چرخه عناصر، شوری و وزن مخصوص ظاهری تعیین شدند. بین شاخص کیفیت خاک و تولید گیاهی با ضریب 63 درصد رابطه معنی‌داری به­‌دست آمد. پس از برازش مدل ریاضی برآورد تولید، با ستفاده از شاخص کیفیت خاک ضریب تبیین 64 درصد محاسبه شد. انحراف مدل به­‌دست آمده با آماره MBE برابر 0.02-، خطای 8% و کارایی 0.66، کاربرد مناسبی برای تفسیر عملکرد سرزمین ارائه می­‌کند. لذا، مدل به­‌دست آمده می‌‌تواند برای برآورد تولید رویشگاه‌های مناطق نیمه­‌خشک و نیمه­‌استپی سرد کشور مناسب باشد.